چند روز پیش حالم طوری به هم خورد که از اتوبوس پیاده شدم و کنار پیاده رو نشستم. بعدازظهر همان روز به یک پزشک متخصص مراجعه کردم و او تشخیص داد دچار کم خونی فقر آهن هستم. از آنجا که مردان جوان کمتر به این بیماری مبتلا می شوند، به توصیه یکی از اقوام، به یک متخصص خون شناس، مراجعه کردم. او پس از انجام آزمایشهای لازم تشخیص «لنفوم» داد که هم اکنون مراحل درمان را سپری می کنم.
* برش دوم
ساعت 30/11 همان روز و در همان مکان، دختر جوانی می گوید: چند سال پیش خواهرم دچار سرطان خون شد که اقدامهای درمانی برای وی انجام شد. در سال گذشته او هیچ مشکلی نداشت تا اینکه چند روز پیش در حال مسواک زدن دچار خونریزی از دهان و لثه شد!
آزمایش خون او نشان دهنده افت شدید پلاکتهاست، اما وی از انجام درمان طفره می رود و می گوید: نمی خواهد موهایش را که پس از دوره شیمی درمانی با زحمت فراوان به دست آورده، از دست بدهد! اکنون نمی دانم باید چه کنم؟ امروز به کلینیک آمده ام تا از پزشکان راهنمایی بخواهم!
* برش سوم!
ساعت 12 ظهر یکشنبه در همان مکان، زن جوانی توضیح می دهد که سه ماه است مادرم دچار سرطان کبد شده است. با وجود پیشرفت بیماری، می ترسم به او بگویم از چه بیماری رنج می برد!
* برش چهارم
در حال ترک کلینیک زن جوانی می گوید: نزدیک فصل بهار بود که ناگهان بیماری سرطان خون بر جسم خواهرم چنگ انداخت. خانواده دچار تنش شده بود. نمی دانستیم چه باید بکنیم؟ هزینه بیماری، عمل جراحی و داروها آینده خواهرم و اینکه تا چه اندازه امید به بهبود او پس از درگیری با این بیماری وجود دارد، زندگی ما را در چنگال خود گرفته و می فشرد، اما به لطف خداوند هم اکنون خواهرم در سلامت کامل بسر می برد.
* * *
4 فوریه برابر با 15 بهمن ماه از سوی سازمان جهانی بهداشت و آژانس بین المللی مبارزه با سرطان روز جهانی سرطان نامگذاری شده است.
در مورد این بیماری چه می دانید؟ چرا بیشتر مردم از این بیماری وحشت دارند؟ آیا یکی از علتهای ترس از این بیماری، آشنایی اندک با آن نیست؟!
افرادی در پیرامون ما مشاهده می شوند که در سالهای پیش به این بیماری مبتلا شده اند، اما پس از انجام درمان مناسب به زندگی طبیعی بازگشته اند. برای آشنایی بیشتر با بیماری سرطان گفتگویی با دکتر «افشین طبایی»، فوق تخصص انکولوژی و هماتولوژی انجام داده ایم که هم اینک پیش روی شماست.
* آقای دکتر طبایی! سرطان چیست؟
** سلولهای بدن به صورت طبیعی رشد می کنند و در نهایت از بین می روند. اگر رشد و تکثیر آنها به صورت طبیعی انجام شود، بدن سالم می ماند. سرطان رشد، تکثیر و در مواردی انتشار غیرطبیعی سلولهای بدن است. یک سلول طبیعی ممکن است بدون هیچ علتی به یک سلول سرطانی تبدیل شود، این سلول به دو سلول جدید تقسیم می شود و در مواردی این تقسیم سلولی ادامه پیدا می کند، تا همان یک سلول به توده ای از سلولها که تومور نام دارد، تبدیل شود. در مواردی این تومورها خوش خیم هستند و رشد نمی کنند، اما چنانچه سلولهای تومور رشد کنند، همچنین سلولهای طبیعی اطراف خود را از بین ببرند و به نقاط دیگر بدن دست اندازی کنند، تومور بدخیم محسوب می شود.
* تومورهای بدخیم چه خطراتی دارند؟
** بزرگترین خطر تومورهای بدخیم، توانایی آنها در حمله به بافت های سالم و پخش شدن این تومورها در سراسر بدن است. هر چه آنها بزرگتر شوند مانع رسیدن موادغذایی و اکسیژن به سلولهای سالم می شوند که با پیشرفت سرطان، سلولهای سالم از بین می روند در نتیجه عملکرد و سلامت بیمار از بین می رود.
* کدام تومورها شایع تر هستند؟
** شایع ترین موارد وقوع و مرگ ناشی از سرطان در مردان به ترتیب سرطانهای پروستات، ریه، روده بزرگ و در زنان، سرطانهای پستان، ریه و روده بزرگ است. همچنین بروز سرطان فوقانی دستگاه گوارش مانند سرطانهای معده و مری در ایران شایع تر از کشورهای آمریکا و اروپاست.
* چه عواملی در بروز سرطان نقش دارند و دلیل اصلی مرگ و میر بر اثر این بیماری چیست؟
** سن نقش مهمی در بروز سرطان دارد، به گونه ای که در دو سوم موارد، این بیماری در افراد بیش از 65 سال بروز می کند.
مصرف سیگار و موادمخدر، الکل، چاقی، کم تحرکی، مصرف ناچیز میوه و سبزیجات، مصرف افراطی غذاهای آماده (فست فودها)، تماس جنسی نامطمئن، آلودگی هوا و بخارات صنعتی، نور خورشید، سبک زندگی نادرست نیز افزون برسن از عواملی است که در بروز این بیماری نقش دارد.
دلیل اصلی مرگ و میر در اثر این بیماری، مراجعه دیر هنگام بیماران برای درمان است.
نتایج تحقیقات نشان داده است هم اکنون بیش از 60 درصد بیماران سرطانی در کشور در مراحل دوم و سوم بیماری به پزشک مراجعه می کنند، حال آنکه 80 درصد مراجعه ها در کشورهای توسعه یافته در مرحله اول بیماری است.
* آیا این بیماری قابل درمان است؟
** هم اکنون با انجام درمانهایی مانند جراحی، شیمی درمانی، رادیوتراپی و درمانهای بیولوژیکی بیشتر از دو سوم سرطانها قابل درمان هستند.
* برای پیشگیری از بروز سرطان چه باید کرد؟
** برای پیشگیری از بروز این بیماری توجه ویژه به عوامل بروز این بیماری و کنترل آن مهم است. همچنین برای تشخیص زود هنگام، آموزش به مردم برای توجه به سرطانهای شایع در مردان و زنان ضروری است.
پرهیز از مصرف دخانیات، کنترل وزن، محافظت در برابر اشعه خورشید، مصرف بسیار کم گوشت قرمز و فرآورده های آن، مصرف بیشتر میوه و سبزی، نظارت دقیق بر عملکرد اندامها و اعضای بدن، خودداری از مصرف غذاهای چرب و انجام معاینات دوره ای از مواردی است که در پیشگیری از بروز سرطان بسیار مهم است.
* درباره نشانه های هشدار دهنده این بیماری توضیح دهید. همچنین بفرمایید در صورت بروز این نشانه ها چه باید کرد؟
** تغییر در عادات دفع مدفوع یا ادرار، همچنین زخمی که تمایل به بهبود ندارد، بروز خونریزی یا ترشح غیرطبیعی، وجود توده یا برآمدگی در پستان یا در هر نقطه دیگر بدن، اشکال در بلع و هضم غذا، هر گونه تغییر در زگیل یا خالهای موجود در بدن و بروز سرفه های مداوم یا گرفتگی صدا از نشانه های هشدار دهنده سرطان هستند.
باید توجه کرد که اگر هر کدام از این نشانه ها در بدن دیده شد، به نزد پزشک بروید.
* تشخیص دیر هنگام سرطان چه پیامدهایی دارد؟
** رشد کنترل نشده سرطانها در بافت های بدن به اختلال در عملکرد آنها منجر می شود. توده سرطانی همچنین می تواند با اشغال این بافت ها موجب بروز عوارض بیماری مانند نارسایی تنفسی و نیز اختلالات عمومی در بدن مانند نقص انعقادی شود که سبب بروز عوارض جبران ناپذیری می شود.
* برخی معتقدند، بهتر است فرد از بیماری خود آگاه نباشد، دیدگاه شما در این باره چیست؟
** به طور قانونی در برخی کشورها باید بیمار بالغ از نوع بیماری خود آگاه شود و پس از در اختیار گذاشتن اطلاعات لازم در مورد بیماری و راه های درست درمان، تصمیم گیری درخصوص نوع درمان برعهده خود اوست. اما در کشور ما چون بسیاری از افراد بویژه کهنسالان پس از اطلاع از این بیماری از انجام درمان خودداری می کنند، در نتیجه خانواده ها برپنهان کردن بیماری آنها اصرار دارند. در هر صورت آگاه کردن بیمار از نوع بیماری اش ارتباط مستقیمی با سطح فرهنگ و سواد او، همچنین وضعیت اجتماعی وی دارد.
* به نظر شما برخورد خانواده ها با این بیماری چگونه باید باشد؟
** بیماران در مدت بیماری با مشکلات عاطفی، شغلی، روابط اجتماعی و خانوادگی رو به رو می شوند که حمایت خانواده نقش بسیار مهمی در مقابله با این گونه مشکلات دارد. بهتر است خانواده ها به جای ترحم و دلسوزی بیش از حد، یار و یاور آنها در بدست آوردن سلامتی شان باشند.
* منظور از «آتش زیرخاکستر» در این بیماری چیست؟
** دوره های خاموش این بیماری ممکن است چند سال هم به درازا بکشد، اما همیشه وجود این مسأله، علت از بین رفتن بیماری نیست. به همین سبب به این بیماری «آتش زیر خاکستر» گفته می شود. در مواردی بیماران و خانواده آنها که پس از تحمل رنج و درد فراوان به دوره خاموشی بیماری دست یافته اند تصور می کنند دیگر از وجود آن خبری نیست، در حالی که این بیماران باید مراقبت ویژه ای از خودشان به عمل بیاورند و به محض مشاهده نشانه هایی از این بیماری هر چه سریعتر به پزشک مراجعه کنند.
* این افراد تا چه اندازه می توانند فعالیت اجتماعی داشته باشند؟
** گر چه به طور طبیعی و در صورت صلاحدید پزشک معالج، بسیاری از این افراد هیچ محدودیتی در انجام روابط اجتماعی و فعالیتهای روزمره ندارند، اما با توجه به گونه بیماری و چگونگی درمان، همچنین فاصله زمانی مصرف داروهای لازم و نیز بروز عوارض داروها، گاهی جداکردن آنها در بیمارستان و در دوره درمان ضروری است.
* چه توصیه ای در مورد رژیم غذایی آنها دارید؟
** با توجه به اینکه مصرف موادغذایی خاصی توصیه نمی شود، اما غذای آنها باید پاکیزه و عاری از هر گونه آلودگی باشد، این گونه بیماران باید از موادغذایی تازه و پخته شده استفاده کنند، میوه ها را پس از شستشوی دقیق و ضدعفونی و کندن پوست مصرف کنند، باید از خوردن هر گونه تنقلات بپرهیزند.
استفاده از آجیل نیز به دلیل آلودگی های قارچی باید محدود شود. همچنین نوشیدن مایعات فراوان توصیه می شود.
* آیا عوارض درمان این بیماری ها مانند ریزش مو برگشت پذیر است؟
** بله، بروز این گونه عوارض موقتی است.
* در مورد ورزش چه توصیه ای دارید؟
** انجام نرمش بسیار مفید است.
* باورهای مذهبی چه نقشی در روند درمان دارد؟
** بی تردید باورهای مذهبی سبب افزایش امید به زندگی بیماران و تلاش برای مبارزه با بیماری می شود.